Όταν λέμε “ανοίγει το τριώδιο” εννοούμε ότι αρχίζουν οι Aπόκριες ή Αποκριές ή η Αποκριά.
Αποκριά, ετυμολογικά σημαίνει, “μακριά από το κρέας” (απέχω, δεν τρώω το κρέας).
Τριώδιο: η χρονική περίοδος των 10 εβδομάδων που αρχίζει την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου και τελειώνει το βράδυ της Ανάστασης, το Μεγάλο Σάββατο. Είναι η περίοδος προετοιμασίας -ψυχικής και σωματικής- του ανθρώπου, για να βιώσει το Θείο Πάθος και την ανάσταση του Σωτήρα Χριστού. Επίσης Τριώδιο, λέγεται και το εκκλησιαστικό βιβλίο που περιέχει τις ιερές ακολουθίες της εκκλησίας που τελούνται κατά την παραπάνω περίοδο. Η ονομασία προήλθε από τους κανόνες των ιερών ακολουθιών, που αντί για εννέα Ωδές (τροπάρια/ύμνους) έχουν μόνο τρεις, «τρεις ωδές». Το πρώτο έντυπο του Τριωδίου εκδόθηκε στην ελληνική γλώσσα το 1522 μ.Χ.
Aπόκριες ή Αποκριές ή Αποκριά: ονομάζεται η χρονική περίοδος των τριών πρώτων εβδομάδων (Προφωνή, Κρεατινή,Τυρινή) του Τριωδίου. Ξεκινά 60 ημέρες πριν το Πάσχα και διαρκεί από την Κυριακή του Τελώνη και Φαρισαίου μέχρι και την Κυριακή της Τυρινής, πριν την αυγή της Καθαράς Δευτέρας. Η περίοδος αυτή συνδυάζεται με το έθιμο του καρνάβαλου. Είναι έθιμο του γλεντιού, της ψυχαγωγίας, του μασκαρέματος και των μασκαράδων. “Ελάτε να γλεντήσομε μασκάρες να ντυθούμε, τσι κουζουλούς να κάνομε …”
Καρναβάλι: προέρχεται από τις λατινικές λέξεις, κάρνε (κρέας) και λεβάρε (σηκώνω), και σημαίνει “σταματάω να τρώω κρέας” δηλαδή νηστεύω από κρέας.
Τσικνοπέμπτη: η Πέμπτη, έντεκα ημέρες πριν την Καθαρά Δευτέρα. Η ημέρα αυτή βρίσκεται στο μέσο των 3 εβδομάδων του εορτασμού του καρναβαλιού, της αποκριάς. Η ονομασίας της προέρχεται από τις λέξεις “τσίκνα” (= μυρωδιά και καπνός από κρέας που ψήνεται) και “Πέμπτη”. Την ημέρα αυτή επιβάλλεται εθιμικά η κατανάλωση κρέατος ψημένου στα κάρβουνα. Είναι ημέρα χαράς αλλά και προετοιμασίας καθώς η σαρανταήμερη περίοδος της Σαρακοστής πλησιάζει.
“Ο Κρέως εξεψύχησε και ο Τύρος αποθαίνει και ο καημένος ο Κουκιάς μες το τραπέζι μπαίνει. Ήφυγε δα κι η αποκριά με γλέντια, με τραγούδια και ήρθε η σαρακοστή μ’ ελιές και με λουμπούνια”. Καθαρά Δευτέρα: αποτελεί την έναρξη της περιόδου νηστείας (Σαρακοστή), της ψυχικής και σωματικής κάθαρσης του ανθρώπου, για το Πάσχα και αρχίζει η ισχύς όλων των κανόνων νηστείας. Ωστόσο, η ελεύθερη χρήση του κρασιού μετατρέπει τη Δευτέρα αυτή σε αποκορύφωμα της αποκριάς και του καρνάβαλου που κλείνει με τα κούλουμα, παραδοσιακό λαϊκό πανηγύρι στην ύπαιθρο και πέταγμα του χαρταετού συμβολίζοντας το πέταγμα των εννοιών ενός κύκλου ζωής μακριά και καλωσόρισμα του νέου κύκλου με τον ερχομό της άνοιξης.
Ο εορτασμός της αποκριάς έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα. Προέρχεται από τις παγανιστικές τελετουργίες – γιορτές λατρείας των αρχαίων Ελλήνων προς τιμήν του Διόνυσου, θεού του κρασιού και της ευθυμίας καθώς και, από έθιμα της αρχαιότητας που έχουν σχέση με τον εορτασμό της γονιμότητας και της αναγέννησης της φύσης (Ανθεστήρια) αλλά και των νεκρών ή των ψυχών.
Όπως τότε και σήμερα η περίοδος αυτή γιορτάζεται και βιώνεται δυναμικά από τους ανθρώπους με πρωτοστάτες τους άντρες που μεταμφιέζονται βάφοντας τα πρόσωπά τους ή φορώντας αυτοσχέδιες μάσκες φτιαγμένες από υλικά της καθημερινότητας τους, προβιές ζώων, κέρατα. Ξεχύνονται στους δρόμους και στις γειτονιές πειράζοντας κάθε υποψήφιο “θύμα” (συνήθως κοπέλες, γέροντες, γριές) με τολμηρές φράσεις, πράξεις και δρώμενα συνοδευόμενοι από οργανοπαίχτες ή χρησιμοποιώντας αυτοσχέδια μουσικά όργανα ή αντικείμενα που παράγουν ήχο (κουδούνια ζώων, ταψιά, κουτάλες, καζάνια κ.ά.). Κάθε τόπος και ζακόνι κάθε μαχαλάς και τάξη: Σε όλες τις περιοχές της πατρίδας μας η Αποκριά γιορτάζεται με μικρές διαφορές ή παραλλαγές από περιοχή σε περιοχή, ανάλογα την πολιτισμική κοινότητα* από την οποία προέρχονται οι κάτοικοί της. Στον ελλαδικό χώρο, εντοπίζουμε πολιτισμικές κοινότητες στη Θράκη, στη Μακεδονία, στην Ήπειρο, στη Θεσσαλία, στη Στερεά Ελλάδα (ή Ρούμελη), στην Πελοπόννησο (ή Μοριά), στην Κρήτη, στα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου. Κάθε πολιτισμική κοινότητα έχει τους δικούς της τοπικούς αποκριάτικους χορούς και δρώμενα που διαφέρουν από πόλη σε πόλη ή από χωριό σε χωριό. Καθόλου τυχαία λοιπόν η λαϊκή φράση “Κάθε τόπος και ζακόνι (*) κάθε μαχαλάς (*) και τάξη” που σοφά αναφέρεται στις ιδιαίτερες συνήθειες, ήθη, έθιμα, τρόπους συμπεριφοράς και κοινωνικής έκφρασης που έχει κάθε τόπος αναγνωρίζοντας πως η κοινωνία δεν είναι ούτε ομοιογενής ούτε ομοιόμορφη.
Ο παραδοσιακός χορός με το δημοτικό τραγούδι αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα και ζωντανότερα στοιχεία του λαϊκού μας πολιτισμού, που δείχνει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο την ιδιομορφία αλλά και την ιδιοφυΐα ενός λαού. Μαθαίνοντας τους χορούς, τα τραγούδια ενός τόπου και τις παραδόσεις του, πέραν του ότι καλλιεργούμε τις ρυθμοκινητικές μας ικανότητες, μαθαίνουμε τους ανθρώπους του και την ιστορία του. Μπορούμε να αντιληφθούμε τον τρόπο ζωής των προγόνων μας σε παλαιότερες εποχές, την επιρροή του στον σημερινό, δικό μας τρόπο ζωής, τη συνέχεια που υπάρχει. Και ως συνεχιστές τους συμβάλλουμε στη διατήρηση και τη διαιώνιση της λαϊκής μας παράδοσης.
Πατώντας στην εικόνα παρακάτω μπορείτε να δείτε μία παρουσίαση χαρακτηριστικών χορών – παιχνιδιών και κάποιων εθίμων της Αποκριάς ανά περιοχή της Ελλάδας.
* ζακόνι = έθιμο, συνήθεια
* μαχαλάς = γειτονιά
* πολιτισμική κοινότητα = ομάδες ανθρώπων που έχουν κοινή καταγωγή και συνδέονται με δεσμούς κοινής πολιτισμικής δράσης (όπως κοινές παραδόσεις, κοινά ήθη κι έθιμα).
“Κάθε μαχαλάς και τάξη, κάθε ρούγα και ζακόνι”
Πηγές: Άγια Μετέωρα, Βικιπαίδεια, Βιβλίο Φυσικής Αγωγής Ε-ΣΤ τάξης
