Το κατηγορούμενο
Κατηγορούμενο είναι ( τις πιο πολλές φορές ) ένα επίθετο που με τη μεσολάβηση του συνδετικού ρήματος δίνει την ιδιότητα που έχει το υποκείμενο ή το αντικείμενο της πρότασης.
♦ Ο Νίκος είναι ψηλός.
♦ Ο Πέτρος είναι φίλος μου.
Οι λέξεις : ψηλός είναι επίθετο και κατηγορούμενο του υποκειμένου «Γιώργος»
και η λέξη φίλος είναι ουσιαστικό και κατηγορούμενο του υποκειμένου
« Πέτρος ».
♦ Ο Πέτρος διάλεξε το Νίκο για φίλο του.
Στο παράδειγμα η λέξη φίλο είναι κατηγορούμενο του αντικειμένου «Πέτρος ».
Τι μπορεί να είναι κατηγορούμενο;
Εκτός από τα ουσιαστικά και τα επίθετα και άλλα μέρη του λόγου, αφού αποκτήσουν σημασία επιθέτου.
♦ Ο Γιώργος είναι όμορφος. ? επίθετο
♦ Ο Γιώργος είναι φίλος μου. ? ουσιαστικό
♦ Ο Γιώργος είναι εκείνος; ? αντωνυμία
♦ Ο Γιώργος είναι πρώτος. ? αριθμητικό
♦ Ο Γιώργος είναι κουρασμένος. ? μετοχή
♦ Η καρέκλα είναι από ξύλο (αντί του επιθέτου ξύλινη) ? εμπρόθετο
♦ Ο Γιώργος είναι ό,τι κι αν πεις ? πρόταση
Είπαμε στην αρχή ότι το κατηγορούμενο δίνει μια ιδιότητα στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο μέσω του συνδετικού ρήματος. Συνεπώς, το συνδετικό ρήμα είναι εκείνο που συνδέει την ιδιότητα με το υποκείμενο ή το αντικείμενο.
ΠΡΟΣΟΧΗ
Προφανώς, χωρίς συνδετικό ρήμα δεν έχουμε κατηγορούμενο.
Πρόσεξε τα παρακάτω παραδείγματα:
♦ Η Ελένη είναι όμορφη. Η λ. όμορφη είναι κατηγορούμενο, γιατί το συνδετικό ρήμα είναι συνδέει τη λ. όμορφη με το υποκείμενο Ελένη.
♦ Η όμορφη Ελένη έφυγε με τον Πάρη. Η λ. όμορφη δεν είναι κατηγορούμενο, γιατί δεν υπάρχει κάποιο συνδετικό ρήμα που να συνδέει τη λ. όμορφη με το υποκείμενο Ελένη. Η λ. όμορφη είναι ένας επιθετικός προσδιορισμός.
Ποια ρήματα χρησιμοποιούνται ως συνδετικά;
Τα δύο ρήματα που χρησιμοποιούνται πρωτίστως ως συνδετικά είναι τα είμαι και γίνομαι.
Χρησιμοποιούνται ως συνδετικά και τα ρήματα που έχουν παρόμοια σημασία με τα είμαι και γίνομαι, τέτοια ρήματα είναι τα: απομένω, βρίσκομαι, γεννιέμαι, ζω, πεθαίνω, στέκομαι, διατελώ, υπηρετώ, φυτρώνω, αποδεικνύομαι, δείχνομαι, θεωρούμαι, λέγομαι, λογαριάζομαι, μοιάζω, νομίζομαι, παρουσιάζομαι, χειροτονούμαι κ.ά.
Παραδείγματα:
♦ Το φαγητό έγινε νόστιμο.
♦ Ο Νίκος έζησε μόνος.
♦ Στάθηκα άτυχος.
♦ Διετέλεσε προϊστάμενος του υπουργείου.
♦ Ο κ. Ιωάννου θεωρείται σπουδαίος ερευνητής.
Με κάποια από τα παραπάνω ρήματα το κατηγορούμενο εκφέρεται με τα μόρια για, σαν, ως, π.χ.
♦ Τον θεωρούν για πολύ ανόητο.
♦ Ο Νίκος μοιάζει σαν αετός.
♦ Ο κ. Ιωάννου υπηρέτησε στο στρατό ως λοχίας.
Σύμφωνα με τη γραμματική των Κλαίρη-Μπαμπινιώτη λειτουργούν ως συνδετικά οποιαδήποτε ρήματα συντάσσονται με τα μόρια (συνδετικούς δείκτες) για, σαν, ως, συνδέοντας το υποκείμενο ή το αντικείμενο με μια λέξη που τους δίνει μια ιδιότητα, π.χ.
♦ Εργάστηκε ως σκλάβος.
♦ Δούλεψε σαν σκλάβος.
♦ Περνιέται για έξυπνος.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ:
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/askisis%20nea/katigoroumena.htm
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/askisis%20nea/katigoroumena3.htm
